Camjo-onderzoek

Opzet onderzoek; De waarde van camerajournalistiek in Nederland
Uitgevoerd door Arjan Hoefakker

Voorwoord

De opkomst van de camerajournalist (afgekort ‘camjo’) in de Nederlandse tv-journalistiek is in volle gang, met name bij regionale omroepen. Er wordt in de journalistiek veel gesproken over dit onderwerp. Er is veel verschil in hoe er tegen camjo’s wordt aangekeken, er zijn grote verschillen in hoe de camjo wordt ingezet. De redactie van RTV Utrecht bijvoorbeeld schoolde in 2007 alle verslaggevers, cameramensen en editors om tot camjo’s. Bij andere omroepen wil men niets weten van de inzet van zelf filmende verslaggevers, zoals bij L1. Vrijwel elke nieuwsredactie hanteert een andere inzet van camjo.

Tijdens mijn stage in 2007 op de deelredactie van Omroep Gelderland in Apeldoorn, en de jaren daarna waarin ik fulltime werkte als camjo, stuitte ik op veel verzet tegen de nieuwe manier van werken als camerajournalist. Ik maakte dagelijks reportages voor zowel radio als tv. Dat deed ik voor het nieuws van Omroep Gelderland en voor onze lokale Apeldoornse tv-zender. Met drie camjo’s maakten we dagelijks het lokale nieuwsprogramma ‘TV Apeldoorn Nieuws’; ultralokaal nieuws, gemaakt door videojournalisten van Omroep Gelderland. Met een zekere dedain werd door veel collega’s en vooral cameramensen op de camjo neer gekeken. Zelfs al waren onze nieuwsverhalen vaak nieuwswaardig genoeg voor ‘TV Gelderland Nieuws’, eindredacteuren besloten steevast om vanuit Arnhem een cameraman en een verslaggever te sturen om ons verhaal ook te draaien. Niet zelden liepen we elkaar als directe collega’s in de weg. Het was een klein feestje als de eindredactie toch besloot om die ploeg eens niet naar Apeldoorn te sturen en onze reportages uit te zenden. Er ontstond langzaam een kentering in de bezwaren tegen camjo. Een absoluut omslagpunt was de aanslag van Karst Tates op Koninginnedag 2009. Vanwege de goede beeldkwaliteit en vooral de snelheid van camjo’s Niels Kater en Karel de Jong kon Omroep Gelderland zeer snel na de aanslag unieke beelden van Tates uitzenden. Ook draaiden zij direct na de aanslag interviews met huilende mensen op het kruispunt. Inmiddels wordt de camerajournalist door de meesten gezien als toegevoegde waarde en is er zowaar waardering. Toch is er ook nog veel verzet tegen de opkomst van camerajournalistiek, zo blijkt in deze scriptie.

Er zijn veel aannames over wat de nieuwsconsument vindt van camerajournalistiek. Cameramensen, editors, verslaggevers; velen zien de opkomst van de camjo als bedreiging van hun vakgebied. De aanleiding voor dit onderzoek is het verzet tegen de opkomst van camjo, de manier waarop camjo verschillend wordt ingezet en het onvermogen van eindredacties om camjo op waarde te schatten en dus deugdelijk in te zetten. Dit onderzoek peilt de mening van de nieuwsmakers en de nieuwsconsument over camjoreportages. Dat is nog niet eerder gedaan. Wel worden in veel andere onderzoeken camjoreportages langs de meetlat van de professionele journalistiek gelegd. Dit zegt niets over het oordeel van de nieuwsconsument. Door de mening van kijkers te betrekken beoogt dit onderzoek nieuwe inzichten aan te reiken waarmee de gehele Nederlandse tv-journalistiek haar kwaliteit kan verhogen.

Samenvatting

Dit onderzoek bevat drie hoofdstukken. In hoofdstuk één wordt de literatuur verkend. Vanuit algemene ontwikkelingen in de journalistiek wordt gekomen tot de opkomst van de camerajournalist. Vanwege groot enthousiasme en belangstelling voor het fenomeen camjo, heb ik naast de literatuur ook veel sleutelfiguren uit de praktijk geïnterviewd. Beeldreportages en uitgebreide artikelen daarvan zijn ondermeer gepubliceerd op de voor dit onderzoek gebouwde website. De website is noodgedwongen een aanvulling op deze scriptie geworden, omdat toestemming tot het multimediaal afstuderen werd ingetrokken.

Van Maastricht tot Groningen, van Arnhem via Hilversum tot Amsterdam; overal denkt men verschillend over de waarde van de camjo. De ene redactiechef noemt de kwaliteit vrijwel altijd onder de maat, terwijl de andere nieuwmanager er uitsluitende de toekomst in ziet. Daardoor is er in de journalistiek sterke behoefte aan antwoord op de hoofdvraag van dit onderzoek:

‘Hoe beoordelen en ervaren kijkers camjoreportages versus traditionele ENG-reportages?’

Het tweede hoofdstuk behandelt een enquête onder 82 respondenten. Aan hen zijn zes verschillende reportages voorgelegd. Bijvoorbeeld camjoreportages die volgens de makers van het nieuws goed zijn gelukt, maar ook items die volgens de makers slecht waren. Analyse van de resultaten leidt tot een aantal bevindingen. Een bloemlezing:

Camjoreportages zijn volgens kijkers niet per definitie van lagere kwaliteit vergeleken met ENG-items. Er is beoordeeld op beeldkwaliteit, inhoud, begrijpelijkheid en de mate waarin een verhaal boeit. In sommige gevallen worden de camjoreportages hoger gewaardeerd. Zo gaven de meeste respondenten aan dat een camjoreportage ( volledig gedraaid vanaf statief ) hen het meest bij bleef. Veel hangt af van opbouw, invalshoek en kwaliteiten van de maker. Kijkers beoordelen een reportage veel meer op journalistieke inhoud, dan op beeldkwaliteit of vorm. Een goed verhaal maskeert slechte beelden. De kijker stoort zich vrijwel niet aan slechte beeldkwaliteit als het totale verhaal indruk op hen maakt. Een sterk verhaal gaat dus boven beeldkwaliteit. Beeldkwaliteit, toonzetting, opbouw, inhoud en montage dragen allen bij aan het juist overbrengen van de essentie en ook het gevoel van het verhaal. Camjo wordt op redacties vaak ingezet als bezuinigingsvorm. Zolang journalisten nog steeds inhoudelijk een pakkend verhaal kunnen maken heeft de kijker weinig last van deze bezuiniging. De scheidslijn tussen camjoreportages en traditionele reportages vervaagt. Zowel de makers als consumenten van het nieuws zien steeds minder verschil. Overigens wordt het gat tussen de professionele filmer en de hobbyist ook kleiner. De techniek gaat snel vooruit terwijl de camerajournalist, na een moeizame start, zich ook steeds verder bekwaamt. Er lijkt sprake van professionalisering.

Arjan Hoefakker